Organizadores del texto (conectores, etc.) en textos orales y en textos escritos Organizadores del discurso oral: bueno...; bada...; zera...; bale, bueno, ezta?, begira, tira, aizu, bai
Conectores:
• Copulativos: eta, ere, baita... ere, bai... eta, baita... ere, ezta... ere, ez... eta, ezta... ere, behintzat, gainera, horrez gain, are gehiago, era berean, honekin batera, bestalde, halaber, behinik behin
• Disyuntivos: bestela, gainontzean
• Adversativos: baina, ordea, aldiz, dena den (dela), hala ere, berriz, alabaina, hala eta guztiz ere, haatik, ostera, bitartean
• Consecutivos: beraz, horrela, -eta, hau dela eta, hortaz, bada, horrenbestez, ondorioz, horren ondorioz
• Causales: zeren, izan ere, bada, horregatik
Temporales: behin batean, ondoren, halako batean, orduan, gero, baino lehen, gaur egun, gaurkoz, oraingoan, azkenean, bitartean, harrezkero, garai hartan, gehienetan, antzina, lehen, artean…
• Explicativos: alegia, hau da
• De rectificación: hobeto esan
• De alejamiento: nolanahi ere
• De síntesis: ondorioz, azken batean, hitz gutxitan, hitz gutxitan esateko
Para aportar concreción o ejemplos: adibidez, esaterako, hots, hala nola, zehazki, bereziki
Marcadores de orden: lehenengo, lehenik, ondoren, gero, jarraian, amaitzeko, bukatzeko, alde batetik, bestetik, azkenik, bestalde
Puntuación
La persona usuaria debe saber utilizar las estrategias de puntuación para escribir textos claros y precisos. Debe saber incorporar de forma eficaz, además de todas las marcas de puntuación indicadas anteriormente, los paréntesis, los guiones y las comillas. Evitará los significados ambiguos mediante la puntuación.
• Signos de interrogación y de exclamación.
• Dos puntos:
• en listados, encabezamientos de mensajes, para expresar las horas, para aclarar, demostrar o resumir la primera parte de la oración, al comienzo de citas literales.
• para expresar catáforas
• para indicar relaciones de causa-consecuencia o consecuencia-causa entre oraciones
• Punto:
• al final de frases y expresiones simples; para sustituir la marca numeral ordinal «garren»; en las cifras superiores a un millar
• Puntos suspensivos:
• para indicar que una frase se deja sin terminar • para expresar duda, miedo o ironía añadiendo matices especiales a la entonación
• Coma:
• en listados de contenidos complementarios, para indicar fechas, después de algunas oraciones compuestas (temporales, concesivas...) o para indicar vocativos
• tras los organizadores del texto (ondoren, adibidez, atzo…)
•Entonación: nombres y apellidos, nombres de lugares... Entonación de las oraciones simples
• Doble acentuación de las palabras largas en euskera (osásuná, emákumeá…)
• El plural desplaza el acento.
• Verbos: los verbos de raíz monosilábica llevan el acento al inicio, a diferencia de los demás verbos.
• Al declinar el verbo, el acento varía.
• Partículas BA y EZ unidas a verbos: datór, bàdatór, èztatór
• Partícula ERE: zu ere (zúre)
• En sintagmas compuestos: zuréalabá
2.- Aspectos ortográficos
• Ortografía:
Alfabeto del euskera
Vocal antes de la «r» en los préstamos antiguos: arropa, errege, erloju…
Grafías «nb» y «np»
Cómo escribir las horas declinadas en el caso absoluto
Fonemas sibilantes del euskera: /tz/, /tx/, /ts/, /z/, /s/, /x/
Adecuación de los préstamos: funtzionario, erresistentzia…
Expresar palatalización de nombres y adjetivos: -dd-, -ll-, -tt-
Grafía h (hau, harri, ahal…)
Escritura de exónimos habituales (Erroma, Bartzelona, Madril, Pirinioak…)
Escritura de números (bi kilo eta erdi), ordinales (8.a…) y fechas (2008ko…)
Uso de mayúsculas y minúsculas
Dudas ortográficas (-(e)z gero…)
Cambios de escritura para marcar los diminutivos: (zuri>txuri; polita>pollita…)
Acrónimos más utilizados (BEZ, EHU, AEB...)
• Puntuación
Signos de interrogación y de exclamación
- Diversas expresiones: Hau hotza! Zer berri?
Dos puntos
- Listados: Erosketak: ogia, esnea…
- Encabezamientos de mensajes: Arreba maitea:
- Expresar la hora: 7:15ean dator autobusa.
- Aclarar, demostrar o resumir la primera parte de la oración: Jendea berokia jantzita dabil: hotz egiten du.
- Para introducir citas textuales: Maisuak zera esan zion: isildu!
- Expresar catáforas: Bi anai ditu: Mikel eta Jokin.
- Indicar relaciones de causa-consecuencia o consecuencia-causa entre oraciones: Ikusle asko nazkatu samar gaude errepikapenekin: duela bost urteko pilota-partidak, Goenkaleko kapituluak behin eta berriz…
Punto
- Al final de frases y expresiones simples: Aitor naiz.
- Indicar «garren» en numerales ordinales: XX. mendean…
- En abreviaturas: Or. (orrialdea); etab. (eta abar)
- Con números: 7.545 liburu.
Puntos suspensivos
- Para indicar que una frase se deja sin terminar: Erosketak: ogia, esnea…
- Expresar duda, miedo o ironía, connotando con matices especiales la entonación: Haren begirada ikuste hutsarekin…
Coma
- Listados de contenidos complementarios: Ogia, esnea, dilistak…
- Expresar fechas: Donostian, 2003ko uztailaren 2an.
- Después de oraciones subordinadas (temporales, concesivas...) en oraciones compuestas: Etortzen denean, esango diogu.
- Tras vocativos, cuando van a al principio o al final de la frase: Ekarri, Idoia, eskuan daukazuna! Jon, etorri hona!
- Después de organizadores del texto (ondoren, adibidez, atzo…): Atzo, auzoko tabernan…
- En oraciones distributivas (bai…., bai…; ez…, ez…, eta abar): Guk bai ardoa, bai sagardoa edan genituen.
- Cuando se utilizan los incisos: Kontu honek, noski, hankaz gora jarri du proiektua. Bihar, lagunekin batera, mendira noa.
- Para expresar la elipsis del verbo: Zuek asko ekarri dituzue; guk, bat ere ez.
- Para subrayar la duplicación en refranes: Non gogoa, han zangoa.
Punto y coma
- Para relacionar frases yuxtapuestas: Dakienak badaki; ez dakienak baleki!
- Para sustituir la coma en listados complejos: Hiru lapur ziren: bata altua, txanoa zeramana; bestea beltzarana, pistola atera zuena; eta hirugarrena, berriz, bizarduna, denetan zaharrena.
Comillas
- Enmarcar la reproducción de citas textuales: «Langabeziak behera egingo du aurten», esan zuen lan-ministroak.
- Connotar ironía o significados contrarios a los habituales: Droga «apur bat» baino ez omen zeraman soinean: bi kilo kokaina.
3.- Aspectos semánticos y léxicos
• Indicadores de uso frecuente en las funciones que se trabajan.
• Léxico habitual de las situaciones que se trabajan
• Sinónimos y antónimos de uso frecuente
• Vocabulario amplio sobre temas generales
4.- Aspectos morfosintácticos
4.1.- Sintagma nominal
Declinación
Definido singular, definido plural e indefinido
• Absoluto NOR
• Ergativo NORK
• Dativo NORI
• Inesivo NON
• Genitivo de posesión NOREN
• Adlativo NORA
• Adlativo destinativo NORANTZ
• Motivativo ZERGATIK, NORENGATIK
• Ablativo NONDIK
• Sociativo NOREKIN
• Genitivo espacial y temporal NONGO
• Adlativo terminal NORAINO
• Destinativo NORENTZAT
• Instrumental ZERTAZ
• Prolativo: -TZAT/-DAKO/-TAKO (tontotzat…)
• Declinación de siglas y abreviaturas conocidas
• Uso de la declinación completa con sustantivos propios y comunes
Declinación de sustantivos animados (singular, plural e indefinidos)
• Mediante sufijos: -egi, -ago, -en; ahalik eta …-en, gero eta …-ago, zenbat eta …-ago, orduan eta …-ago; askoz …-ago, are …-ago
Complementos de nombre
• Nominalización + -(e)ko: zuloak egiteko gailua…
• Cuantificador + sustantivo + -(e)ko: bi urteko umea…
• Con los casos de las declinaciones: sufijo -KO (tontorrerainoko…)
NOREKIKO: (lagunarekiko errespetua…)
NORENGANAKO: (zaharrenganako begirunea…)
NORAINOKO: (hemendik aterainoko sugea…)
NORENTZAKO NORENGANDIKO NORANZKO
Aposición
Aposición no especificativa, cuando NOR es un sintagma nominal
Aposición no especificativa, cuando la aposición es una oración subordinada y, principalmente, en el caso NOR (Amaia, nirekin bizi dena, gaixotu egin da…)
Participio verbal como adjetivo: (gezur asmatua; oilo errea…)
Adjetivos formados por participios: (Auto lapurtu batean egin zuten ihes…).
Adverbios
• De lugar: hemen, hor, han, hurbil, urrun, gertu…
• De tiempo: gaur, atzo, bihar, etzi, orain, gero, lehen, edonoiz, noiznahi, noizbait inoiz, agudo, antzina, aspaldi, lehengo batean…
• De modo: honela, horrela, gaizki, ondo, poliki, edonola, nolabait, inola, apurka, harrika, korrika, alferrik, bakarrik, oinutsik, ados, blai, kili-kolo, badaezpada, hala-nola, orobat…
• De opinión: noski, jakina, dudarik gabe, ausaz, apika, menturaz, ageri denez, gure aburuz…
o Ahal(den)ik eta… -(e)n; ahalik eta gehien/gutxien; ahalbait-… -(e)n; zenbat eta … -ago; hainbat eta… -ago.
o Desigualdad: baino…-ago, baino…gehiago / gutxiago
o Superlativas: -rik…-enak
o Románica: gero eta… -ago (gero eta gazteago zaude…); hain, hainbeste (Ez dira hain onak. Ez dugu hainbeste jan behar…)
Oraciones condicionales
• –ba, baldin ba- (Ostiralean bada, joango naiz…; ikusiko banu, ezagutuko nuke. Ikusi banu, ezagutuko nuen)
• Verbo sin conjugar: - (e)z gero (Nahi izanez gero…); ezean, ezik.
• Uso de verbos conjugados: distinción entre el condicional hipotético presente y el pasado
Temporales
• De simultaneidad: -nean, (Etorri naizenean hemen zegoen); -(e)n guztietan, gehienetan, bakoitzean (Etortzen zaren guztietan…); (e)la(rik).
• De anterioridad: baino lehen, aurretik; -t(z)erakoan (Kirola egiterakoan…); -(-(e)n) orduko.
• De posterioridad: ondoren, eta gero; participio + orduko (Kalera atera orduko negarrez hasi zen); -(e) orduko; -takoan; -t(z)earekin batera.
• Indicadores de duración: -arte, bitartean; -(e)netik (joan zenetik…); (e)nez geroztik; -(e)n artean; harik eta… arte; bitartean.
Finales: …t(z)era, …-t(z)eko; -t(z)eko asmotan (Erromara joateko asmotan dabil…); -t(z)earren; de subjuntivo (Erosoago egon zaitezen ekarri dizut burukoa…); -t(z)eagatik, -t(z)ekotan